Jak rozliczyć umowę o dzieło: przewodnik bez litości na 2025

Wyobraź sobie, że siedzisz nad stosami papierów, wśród plątaniny przepisów i niekończących się pytań o podatki. „Jak rozliczyć umowę o dzieło?” – to fraza, która pojawia się na forach, w grupach freelancerów, na spotkaniach branżowych. W 2025 roku temat rozliczania umów o dzieło nie jest już tylko suchą formalnością. To prawdziwe pole minowe, na którym łatwo wpaść w pułapki, zaliczyć kosztowne błędy i stracić więcej niż myślisz. Ten artykuł to nie kolejny przewodnik-półśrodek. To brutalnie szczera mapa pułapek i drogowskazów – oparta na twardych danych, doświadczeniach z frontu oraz cytatach ekspertów. Jeśli zależy ci na rzetelnej wiedzy i chcesz uniknąć finansowej katastrofy, przygotuj się na zderzenie z rzeczywistością rozliczeń umowy o dzieło. Wszystko, co musisz wiedzieć – bez owijania w bawełnę.

Wstęp: Dlaczego rozliczenie umowy o dzieło to pole minowe

Nowa rzeczywistość 2025: liczby, które szokują

Według najnowszych danych, umowa o dzieło pozostaje jedną z najczęściej stosowanych form zatrudnienia w Polsce – zwłaszcza w sektorach kreatywnych, edukacyjnych oraz usługowych. W 2023 roku stanowiła ona około 15-20% wszystkich umów cywilnoprawnych. To pokazuje skalę problemu – i potencjał do masowych błędów, które kosztują tysiące Polaków nieprzespane noce i niepotrzebnie wydane pieniądze. W 2025 roku nie zanotowano istotnych zmian w przepisach dotyczących rozliczania umów o dzieło, ale wciąż aktualne są pułapki, które potrafią zaskoczyć nawet doświadczonych freelancerów i przedsiębiorców. Różnice między stawkami podatkowymi (12% lub 32%), wyborem kosztów uzyskania przychodu (20% albo 50%), a także obowiązkami PIT-11 to tylko początek tej układanki.

Tabela 1: Statystyki popularności umowy o dzieło i kluczowe parametry podatkowe. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych e-pity.pl oraz Poradnik Przedsiębiorcy.

Kogo naprawdę dotyczy problem rozliczenia

Zagadnienie rozliczenia umowy o dzieło nie dotyczy wyłącznie samozatrudnionych czy branży kreatywnej. Dotyka także:

• Freelancerów, autorów, grafików, programistów i tłumaczy, którzy na co dzień wykonują unikalne dzieła na zamówienie i muszą zmierzyć się zarówno z niejasnością definicji dzieła, jak i z wyborem korzystnych rozwiązań podatkowych.
• Przedsiębiorców oraz mikrofirm, które zlecają prace o charakterze twórczym bądź projektowym – szczególnie w sytuacjach, gdy granica między „dziełem” a „zleceniem” bywa rozmyta, a konsekwencje podatkowe mogą być bardzo dotkliwe.
• Osób pracujących sezonowo lub dorywczo, zwłaszcza studentów i osób na rynku pracy, dla których brak wiedzy o pułapkach umowy o dzieło może prowadzić do poważnych problemów z urzędem skarbowym.

Największe mity wokół umowy o dzieło

Mitologia narosła wokół umowy o dzieło jest zaskakująco żywotna. Wciąż wielu Polaków wierzy, że:

“Wystarczy podpisać umowę o dzieło, a rozliczenie to formalność – przecież ZUS tego nie dotyczy i nie trzeba się martwić o podatki.”
— Ekspert e-pity.pl, 2024

Prawda jest znacznie bardziej brutalna. Oto najczęstsze mity, które prowadzą na manowce:

1. Umowa o dzieło zawsze zwalnia z ZUS – Błąd. Jeśli wykonawca jest zatrudniony na innej podstawie, składki mogą być naliczane.
2. Każda praca twórcza to dzieło – Nieprawda. Tylko prace z określonym, indywidualnym rezultatem.
3. PIT liczy się sam – płatnik zrobi wszystko – Mit. Błędy w dokumentacji czy wyborze kosztów uzyskania przychodu mogą skutkować poważnymi konsekwencjami podatkowymi.

Podstawy: Czym jest umowa o dzieło i jak działa w praktyce

Definicja umowy o dzieło: więcej niż sucha teoria

Umowa o dzieło to nie tylko papierowy dokument. To przede wszystkim umowa rezultatu – jej istotą jest osiągnięcie konkretnego, indywidualnie oznaczonego efektu. W odróżnieniu od umowy zlecenia, liczy się efekt końcowy, a nie samo staranne działanie. Według livecareer.pl, to zobowiązanie się do wykonania określonego dzieła, które musi być unikalne i mierzalne.

Definicje kluczowych pojęć:

Umowa o dzieło : Zobowiązanie do osiągnięcia wyznaczonego rezultatu (np. stworzenie projektu graficznego, artykułu, aplikacji). Efekt musi być indywidualny, wyraźnie określony i możliwy do oceny.

Dzieło : Konkretna praca o charakterze twórczym lub technicznym, która pozwala na jednoznaczną weryfikację efektu końcowego.

Płatnik podatku : Osoba fizyczna lub prawna, na której ciąży obowiązek pobrania i odprowadzenia zaliczki na podatek dochodowy od wynagrodzenia z umowy o dzieło.

Umowa o dzieło vs. umowa zlecenie: różnice, które kosztują

Odróżnienie umowy o dzieło od umowy zlecenia to nie detal – to fundament, który decyduje o podatkach, kosztach i ewentualnych kontrolach skarbowych. Według ekspertów, najczęstszym błędem jest nieprawidłowe ustalenie, czy mamy do czynienia naprawdę z dziełem, czy raczej ze zleceniem.

Tabela 2: Porównanie kluczowych różnic między umową o dzieło a umową zlecenia. Źródło: Opracowanie własne na podstawie Poradnik Przedsiębiorcy.

Kiedy NIE warto podpisywać umowy o dzieło

Choć umowa o dzieło kusi prostotą, nie zawsze jest najlepszym wyborem. Unikaj tej formy, gdy:

• Prace są powtarzalne, rutynowe lub nie mają wyraźnego, mierzalnego efektu końcowego (np. stałe wsparcie biurowe, opieka nad dziećmi, sprzątanie).
• Oczekujesz świadczeń społecznych lub ubezpieczenia – umowa o dzieło nie daje uprawnień do urlopów, chorobowego czy emerytury ZUS.
• Współpracujesz z jednym zleceniodawcą przez dłuższy czas bez jasno zdefiniowanych „dzieł”. Taka relacja naraża na zakwestionowanie umowy przez urząd skarbowy lub ZUS.

W takich przypadkach lepiej rozważyć umowę zlecenie lub działalność gospodarczą. Źle dobrana umowa to ryzyko kontroli, kar i cofnięcia kosztów uzyskania przychodu.

Procedura: Jak rozliczyć umowę o dzieło krok po kroku

Dokumentacja: co przygotować, zanim podpiszesz

Przed podpisaniem umowy o dzieło przygotuj się na skrupulatne formalności. Nie wystarczy wzór z internetu – każda umowa winna zawierać precyzyjny opis dzieła i jego efektu.

1. Wyraźne określenie przedmiotu dzieła – Opisz, jaki efekt ma być osiągnięty (np. logo, strona www, raport).
2. Terminy wykonania i odbioru dzieła – Ustal jasne daty rozpoczęcia i zakończenia.
3. Wynagrodzenie i sposób rozliczenia – Kwota netto/brutto, warunki płatności.
4. Koszty uzyskania przychodu – Ustal, czy przysługuje 20% czy 50% kosztów (w zależności od rodzaju dzieła).
5. Oświadczenia o prawach autorskich – W przypadku dzieł twórczych, zapis o przeniesieniu praw.
6. Dane stron i podpisy – Pełne dane wykonawcy i zleceniodawcy, podpisy obu stron.

Obliczanie podatków: stawki, koszty, pułapki 2025

Rozliczenie podatkowe umowy o dzieło w 2025 r. teoretycznie nie zmieniło się względem poprzednich lat, ale w praktyce detale decydują o twoim portfelu. Standardowa stawka podatku to 12%, lecz na wniosek wykonawcy może być podwyższona do 32% (np. przy dochodach powyżej progu podatkowego). Kluczowe są koszty uzyskania przychodu – 20% dla większości dzieł, ale 50% dla „utworów” w rozumieniu prawa autorskiego.

Tabela 3: Kluczowe parametry podatkowe umowy o dzieło i zlecenia. Źródło: Opracowanie własne na podstawie DKMS – rozliczenie umowy o dzieło 2024/2025.

Brak obowiązku ZUS dotyczy sytuacji, gdy wykonawca nie jest zatrudniony na inną umowę.

Pułapka: Od 2022 roku nie odliczysz już dobrowolnie opłaconych składek NFZ. Wyższe koszty możesz zastosować tylko przy przekazaniu praw autorskich.

Terminy i procedury: co musisz zgłosić, gdzie i kiedy

Rozliczenie umowy o dzieło wymaga pilnowania kilku kluczowych terminów:

1. Zgłoszenie umowy do Krajowego Rejestru Umów o Dzieło (jeśli dotyczy) – zleceniodawca zgłasza umowę do ZUS w ciągu 7 dni od zawarcia (dotyczy tylko, gdy nie łączy cię inny stosunek pracy).
2. PIT-11 – zleceniodawca ma obowiązek przekazać wykonawcy oraz urzędowi skarbowemu do końca lutego następnego roku.
3. Rozliczenie w rocznym PIT – wykonawca wykazuje przychód z umowy o dzieło w swoim zeznaniu rocznym PIT-37 lub PIT-36.

Zaniechanie zgłoszeń lub opóźnienia mogą skutkować karami administracyjnymi i problemami z rozliczeniem rocznym.

Case study: Rozliczenie krok po kroku na przykładzie

Załóżmy, że jako grafik wykonałeś projekt logo za 5000 zł brutto na umowę o dzieło (przeniesienie praw autorskich).

• Koszty uzyskania przychodu: 50% (ponieważ to utwór autorski).
• Podstawa opodatkowania: 5000 zł – 2500 zł = 2500 zł.
• Zaliczka na podatek: 12% z 2500 zł = 300 zł.
• Wypłata netto: 4700 zł (po potrąceniu podatku).

Tak rozliczona umowa pojawi się na PIT-11, a ty wykazujesz ją w swoim rocznym zeznaniu podatkowym. Jeżeli popełnisz błąd w określeniu kosztów lub nie wskażesz przekazania praw autorskich, możesz utracić prawo do 50% kosztów i zapłacić wyższy podatek.

Ukryte pułapki i błędy: Czego NIE robić przy rozliczaniu umowy o dzieło

Najczęstsze błędy i jak ich unikać

Błędy przy rozliczaniu umowy o dzieło są bolesne, bo urzędnicy nie wybaczają nieświadomości. Najgroźniejsze przypadki to:

• Mylenie umowy o dzieło ze zleceniem – skutkuje naliczeniem zaległych składek ZUS i podatków.
• Nieprawidłowe określenie kosztów uzyskania przychodu – zastosowanie 50% kosztów bez przeniesienia praw autorskich.
• Brak zgłoszenia umowy do ZUS w wymaganym terminie (jeśli dotyczy).
• Pomijanie obowiązku przekazania PIT-11 lub nieprawidłowe rozliczenie w PIT-37.

„Największy problem to ignorowanie różnic między dziełem a zleceniem. Skutkiem może być kontrola i domiar podatkowy.”
— Specjalista ds. podatków, cytat z e-pity.pl

• Ustal, czy twoja praca to rzeczywiście dzieło (efekt indywidualny, mierzalny).
• Zawsze opisuj efekt końcowy w umowie możliwie precyzyjnie.
• Sprawdzaj, czy przysługuje ci 50% kosztów uzyskania przychodu.
• Pilnuj terminów przekazywania dokumentów i zgłoszeń.

Czerwone flagi: sygnały ostrzegawcze przy podpisywaniu umowy

Ostrożność to podstawa – zwróć uwagę na:

• Niejasno sformułowany przedmiot umowy („pomoc biurowa”, „wsparcie marketingowe”).
• Brak określenia efektu końcowego.
• Powtarzalność czynności – jeśli wykonujesz regularne zadania, to już nie „dzieło”.
• Brak zapisów dotyczących praw autorskich (gdy wykonujesz utwory).
• Umowa na długi czas, bez podziału na pojedyncze, niezależne dzieła.

Konsekwencje błędów: kontrole, kary i historie z życia

Konsekwencje błędnego rozliczenia umowy o dzieło bywają brutalne: od domiaru podatkowego, przez obowiązek zapłaty zaległych składek ZUS, po wysokie grzywny. Przykład z życia: grafik, który przez dwa lata rozliczał regularne projekty jako „dzieło”, został zmuszony do korekt deklaracji, zwrotu podatku i zapłaty ZUS.

„Dostałem wezwanie do korekty wszystkich PIT-ów z trzech lat. Musiałem dopłacić kilka tysięcy złotych i straciłem zaufanie klientów.”
— Anna, freelancerka (case autentyczny z forum księgowych, 2024)

Zaawansowane strategie i optymalizacja: Jak wycisnąć z umowy o dzieło maksimum korzyści

Legalne sposoby na obniżenie podatku

Nie musisz płacić więcej, niż wymaga prawo. Oto strategie, które pozwalają legalnie obniżyć podatek od umowy o dzieło:

1. Wybierz 50% koszty uzyskania przychodu – Jeśli tworzysz utwór w rozumieniu prawa autorskiego i przenosisz prawa, możesz zredukować opodatkowaną podstawę o połowę.
2. Konsoliduj kilka dzieł w jednym rozliczeniu – Pozwala zoptymalizować podatki, ale tylko jeśli każde dzieło jest wyraźnie określone.
3. Negocjuj wynagrodzenie brutto – Im wyższa kwota brutto, tym większe koszty uzyskania i niższy realny podatek.
4. Pilnuj terminów przekazania PIT-11 – Unikniesz kar i problemów z rozliczeniem rocznym.

Tabela 4: Przegląd legalnych sposobów optymalizacji podatków przy umowie o dzieło. Źródło: Opracowanie własne na podstawie e-pity.pl.

Koszty uzyskania przychodu: jak je liczyć i zwiększać

Koszty uzyskania przychodu to klucz do niższego podatku. Dla większości dzieł ustawowo przysługuje 20%, ale jeśli dzieło jest „utworem” i przekazujesz prawa autorskie – możesz zastosować aż 50%.

Warto zadbać o:

• Wyraźny zapis w umowie o przeniesieniu praw autorskich.
• Precyzyjne rozróżnienie między dziełem a zleceniem.
• Dokumentację potwierdzającą indywidualny, unikalny charakter pracy.

Definicje:

20% kosztów uzyskania przychodu : Przysługuje przy pracach niemających charakteru utworu w rozumieniu prawa autorskiego. Standard w większości przypadków.

50% kosztów uzyskania przychodu : Przysługuje tylko przy utworach, gdy wykonawca przekazuje prawa autorskie. Pozwala faktycznie obniżyć podstawę opodatkowania o połowę.

Umowa o dzieło a działalność gospodarcza: czy to się opłaca?

Często pojawia się pytanie: czy nie lepiej prowadzić działalność gospodarczą niż rozliczać się na umowę o dzieło? Odpowiedź zależy od skali działalności, liczby kontrahentów i rodzaju prac.

Tabela 5: Porównanie rozliczania pracy na umowę o dzieło i działalność gospodarczą. Źródło: Opracowanie własne na podstawie Poradnik Przedsiębiorcy.

Warto rozważyć własną firmę przy stałej współpracy z wieloma kontrahentami lub realizacji większej liczby projektów – pozwala to na większą elastyczność i pełniejsze wykorzystanie kosztów firmowych.

Perspektywy: Jak zmienia się umowa o dzieło w 2025 i co dalej?

Nowe przepisy i interpretacje: na co uważać

Choć w 2025 roku nie wprowadzono rewolucyjnych zmian, aktualne interpretacje przepisów są coraz bardziej szczegółowe. O czym warto pamiętać:

• Zgłaszanie umów do rejestru ZUS w przypadku, gdy nie łączy cię inny stosunek pracy.
• Pilnowanie, by umowa o dzieło nie maskowała stosunku pracy – to najczęstszy przedmiot kontroli.
• Precyzyjne określenie przedmiotu umowy i rezultatu – urzędy skarbowe te kwestie sprawdzają najczęściej.

Błędy proceduralne mogą prowadzić do zakwestionowania umowy i domiaru podatkowego.

Czy umowa o dzieło przetrwa nadchodzące zmiany?

Mimo rosnącej liczby kontroli i zaostrzających się interpretacji, umowa o dzieło nie znika z rynku. Jej elastyczność i opłacalność sprawiają, że w wielu branżach pozostaje nie do zastąpienia.

„Dopóki prawo pozwala, umowa o dzieło pozostanie jednym z filarów polskiego rynku kreatywnego. Ale nieświadomość grozi katastrofą.”
— Fragment dyskusji ekspertów na livecareer.pl, 2024

Z tego powodu kluczowe jest śledzenie interpretacji oraz korzystanie ze sprawdzonych źródeł wiedzy, takich jak ksiegowa.ai.

Jak automatyzacja i AI zmieniają rozliczenia (i czy to naprawdę działa)

Cyfrowa rewolucja dosięga także rozliczeń umowy o dzieło. Wirtualne asystentki księgowe, takie jak te oferowane przez ksiegowa.ai, pomagają automatycznie porządkować dokumenty, pilnować terminów i minimalizować ryzyko błędów. AI pozwala na szybkie generowanie raportów i przypomnienia o obowiązkowych zgłoszeniach.

To nie tylko moda – to realna odpowiedź na chaos i pułapki, z jakimi borykają się polscy wykonawcy dzieł. Automatyzacja minimalizuje ryzyko pomyłek i pozwala skupić się na pracy kreatywnej.

Realne historie: Jak Polacy rozliczają umowę o dzieło i co z tego wynika

Freelancerzy kontra system: opowieści z frontu

Wielu freelancerów opowiada historie, które mogłyby służyć za ostrzeżenie. Jedna z najczęstszych pułapek to mylenie dzieła ze zleceniem.

„Przez pół roku wystawiałam umowy o dzieło na powtarzalne tłumaczenia – wydawało się, że to formalność. Po kontroli musiałam zapłacić ZUS za cały ten okres.”
— Marta, tłumaczka (wypowiedź z forum podatkowego, 2024)

Dla wielu osób kluczowa okazuje się szybka reakcja – konsultacja z ekspertem lub skorzystanie z narzędzi takich jak ksiegowa.ai, które szybko wychwytują ryzykowne zapisy w umowie.

Małe firmy, wielkie dylematy: case study

Mała agencja marketingowa zatrudniająca kilku freelancerów przez kilka miesięcy nie zgłosiła umowy do rejestru ZUS. Efekt? Kontrola i kara finansowa, mimo że prace były ewidentnie „dziełem”.

Wnioski: nawet jeśli wydaje się, że wszystko robisz zgodnie z przepisami, warto skonsultować umowę z profesjonalnym księgowym lub wykorzystać narzędzia cyfrowe do automatycznej weryfikacji.

Najlepsze i najgorsze praktyki według ekspertów

Eksperci od rozliczeń rekomendują:

• Zawsze precyzyjnie określaj efekt końcowy i unikaj ogólników.
• Dokumentuj każdy etap realizacji dzieła.
• Nie ignoruj zgłoszeń do ZUS, nawet gdy wydaje się to zbędne.
• Korzystaj z narzędzi cyfrowych i konsultuj nietypowe przypadki.

Najgorsze praktyki to brak dokumentacji i poleganie wyłącznie na wzorach z internetu.

• Ignorowanie różnic między dziełem a zleceniem.
• Stosowanie tej samej umowy do różnych rodzajów pracy.
• Brak aktualizowania wiedzy o przepisach.

Pamiętaj – nieświadomość nie chroni przed kontrolą.

FAQ: Najczęściej zadawane pytania o rozliczenie umowy o dzieło w 2025

Czy muszę płacić ZUS od umowy o dzieło?

W większości przypadków nie, ale są wyjątki.

Umowa o dzieło : Nie podlega składkom ZUS, jeśli nie masz innego stosunku pracy z tym samym podmiotem. Jeśli masz – składki są obowiązkowe.

Wyjątek : Jeśli wykonawca jest także zatrudniony na umowę o pracę u tego samego pracodawcy – obowiązuje ZUS.

Jak rozliczyć umowę o dzieło, jeśli pracuję zdalnie?

Praca zdalna nie zwalnia z obowiązków podatkowych. Oto kroki:

1. Przechowuj korespondencję i wyniki pracy (np. pliki, e-maile) jako dowód wykonania dzieła.
2. W umowie jasno określ rezultat pracy (np. raport, grafika).
3. Upewnij się, że otrzymasz PIT-11 od zleceniodawcy na czas.
4. Wypełnij roczne zeznanie podatkowe PIT-37 lub PIT-36 z uwzględnieniem przychodu z umowy o dzieło.
5. Zachowuj archiwum dokumentacji przez minimum 5 lat.

Praca zdalna podlega identycznym przepisom, ale kontrola dowodów wykonania dzieła jest często bardziej szczegółowa.

Co grozi za błędne rozliczenie?

Konsekwencje błędnego rozliczenia mogą być poważne:

• Obowiązek dopłaty zaległych składek ZUS (nawet za kilka lat wstecz).
• Domiar podatkowy i odsetki za zwłokę.
• Finansowe kary administracyjne.
• W skrajnych wypadkach – odpowiedzialność karno-skarbowa.

Najlepszym zabezpieczeniem jest dokumentacja i konsultacja z ekspertem.

Dodatki i powiązane tematy: Co jeszcze musisz wiedzieć o pracy na umowę o dzieło

Umowa zlecenie, działalność gospodarcza i inne alternatywy

Nie każda praca pasuje do umowy o dzieło. Oto krótkie porównanie alternatyw:

Tabela 6: Porównanie różnych form zatrudnienia i współpracy. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych e-pity.pl.

• Każda alternatywa ma swoje ryzyka i zalety. Wybór zależy od rodzaju pracy, oczekiwań i gotowości do ponoszenia kosztów czy obowiązków.

Rozliczenie umowy o dzieło za granicą: niuanse i pułapki

Przy rozliczaniu umów o dzieło z zagranicznym kontrahentem pojawiają się dodatkowe trudności. Trzeba pamiętać o umowach o unikaniu podwójnego opodatkowania, tłumaczyć dokumenty oraz często samodzielnie rozliczać podatek w Polsce.

1. Sprawdź, z jakiego kraju pochodzi kontrahent i czy obowiązuje umowa o unikaniu podwójnego opodatkowania.
2. Zdobądź certyfikat rezydencji podatkowej kontrahenta.
3. Przetłumacz umowę na język polski i archiwizuj kopię.
4. Samodzielnie oblicz podatek dochodowy i odprowadź zaliczkę do urzędu skarbowego.
5. Wypełnij PIT-36 i załącz odpowiednie dokumenty.

Brak znajomości szczegółów może prowadzić do podwójnego opodatkowania lub kar skarbowych.

Jak wirtualna asystentka księgowa ułatwia życie mikroprzedsiębiorcom

Dla mikroprzedsiębiorców rozliczających kilka umów o dzieło rocznie, cyfrowe wsparcie bywa zbawienne. Wirtualne asystentki księgowe, jak ksiegowa.ai, ułatwiają szybkie rozliczenia, pilnują kluczowych terminów i przypominają o dokumentacji. Dzięki zautomatyzowanym analizom łatwiej wychwycić błędy, zoptymalizować podatki i zadbać o zgodność z przepisami.

Automatyzacja pozwala skupić się na biznesie i nie tracić czasu na biurokrację. To realna przewaga w środowisku, gdzie błędy kosztują najwięcej.

---

Podsumowanie

Rozliczanie umowy o dzieło w 2025 roku to nie bułka z masłem. Choć formalnie przepisy nie zmieniły się znacząco, ryzyko popełnienia kosztownych błędów jest wyższe niż kiedykolwiek. Umowa o dzieło wymaga precyzyjnego określenia przedmiotu, znajomości pułapek podatkowych i ścisłego przestrzegania terminów. Najważniejsze to nie wierzyć mitom, konsultować nietypowe przypadki z ekspertami i korzystać z profesjonalnych narzędzi, takich jak ksiegowa.ai. Jak pokazują cytowane historie i dane, wiedza i ostrożność to najlepsze zabezpieczenie przed kontrolą i finansową katastrofą. W świecie, gdzie każda pomyłka może kosztować setki lub tysiące złotych, świadome rozliczenie umowy o dzieło daje przewagę i spokój ducha. Jeśli doceniasz rzetelność, nie licz na przypadek – rozliczaj dzieło bez litości, ale zgodnie z prawem.